Η σάτυρα είναι δημοκρατία. Αυτό είναι αλήθεια. Στα
ολοκληρωτικά καθεστώτα, δεν επιτρέπεται η σάτυρα. Στην δημοκρατία μπορούμε να σατυρίζουμε
ελεύθερα. Πόσο ελεύθερα;
Η
σάτυρα απευθύνεται στο συναίσθημά μας. Είναι ένα μέσο που
μας βοηθά να βγάλουμε από μέσα μας τον αρνητισμό γιά τα προβλήματα της ζωής
μας, με υγιή και πολιτισμένο τρόπο. Κάθε φορά που γελάμε με την σάτυρα που
γίνεται σε αυτούς που θεωρούμε υπεύθυνους για την δυστυχία μας, παίρνουμε
κουράγιο για να συνεχίσουμε.
Η
σάτυρα από την φύση της δεν είναι αντικειμενική. Στηρίζεται
σε αληθινά γεγονότα και καταστάσεις, τα οποία όμως παραμορφώνει και μεγαλοποιεί.
Στόχος της είναι η διασκέδασή μας και σκοπός της να μας κάνει να δούμε τα
προβλήματά μας διαφορετικά. Εαν παρουσίαζε την πραγματικότητα απολύτως
αντικειμενικά, χωρίς υπερβολές και παραμορφώσεις θα ήταν δημοσιογραφία. Στόχος της δημοσιογραφίας είναι να παρουσιάσει
τα γεγονότα αντικειμενικά από όλες τις αποψεις και σκοπός της να βοηθήσει την
κρίση μας και τις αποφάσεις που παίρνουμε για την ζωή και το μέλλον μας.
Στα
είδη του λόγου που απευθύνονται στη λογική μου
αναγνωρίζω την απεριόριστη ελευθερίας τους και υποστηρίζω ότι πρέπει να
ακούγονται όλες οι απόψεις ακόμα και εαν διαφωνώ με αυτές. Εξάλλου, αυτός που
σατυρίζει και κάνει χρήση της ελευθερίας του να σατυρίζει, το κάνει με την
γνώση ότι απευθύνεται στο θυμικό και όχι στην λογική του κοινού και γι’αυτό δεν
μπορεί να είναι σίγουρος για τις αντιδράσεις που θα έχουν οι άλλοι. Γι’ αυτό η
ελευθερία της σάτυρας είναι περιορισμένη.
Η
σάτυρα είναι προϊόν μιας σύμβασης, με τους όρους της
οποίας πρέπει να συμφωνούν και τα τρια μέρη. Αυτός που σατυρίζει, αυτός που
σατυρίζεται και το κοινό.
Σαν πολίτης μια αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έχω
αποδεχτεί ότι κάποιοι με αντιπροσωπεύουν και παίρνουν αποφάσεις για μένα. Αυτό
μεγαλώνει την ελευθερία τους και μειώνει την δική μου. Σε αντιστάθμισμα της
ελευθερίας που παραχώρησα, κέρδισα το δικαίωμα να σατυρίζω. Είναι ένα είδος
προστασίας για να μην πάρουν τα μυαλά τους αέρα με την εξουσία που τους έδωσα
και από την άλλη εκτονώνω την πίεση της εξουσίας που μου ασκούν. Σαν κοινό
γνωρίζω ότι τα γεγονότα παρουσιάζονται με υπερβολλές και δεν χρειάζεται να τα
πάρω όλα «τοις μετρητοίς», γι’αυτό μπορώ να δείχνω ανοχή ακόμα και όταν
σατυρίζονται άνθρωποι που εκτιμώ. Από αυτό προκύπτει ότι η σάτυρα γίνεται από
τον αδύναμο που έχει παραχωρήσει ένα μέρος της ελευθερίας του προς τον ισχυρό
που παίρνει αποφάσεις για αυτόν. Αυτό δίνει στη σάτυρα το ηθικό της υπόβαθρο.
·
Έστω ότι μια παρέα ενηλίκων, σατυρίζει
μια γειτόνισσά τους. Τον τρόπο που παρκάρει, αυτά που φοράει, το χτένισμα της,
την συμπεριφορά της στα μαγαζιά που ψωνίζει. Μιμούνται τις κινήσεις της και την
ομιλία της και γελάνε. Δύσκολα θα χαρακτηρίζαμε αυτή την συμπεριφορά σάτυρα και
θα δίναμε δίκαιο στην γυναίκα εαν τους έβριζε και απαιτούσε να μην ασχολούνται
μαζί της. Γιατί;
·
Έστω ότι μια παρέα παιδιών στο
σχολείο, σατυρίζουν έναν συμμαθητή τους. Σατυρίζουν το βάρος του, το χρώμα του,
τα ρούχα του, τον λένε φυτό, χαζό, «μαμάκια», λένε πως δεν μπορεί να παίξει
ποδόσφαιρο, ότι κάνει ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες, κ.α. Γελάνε όσο σατυρίζουν
και παρακινούν και άλλους να γελάσουν με αυτά. Δύσκολα πάλι θα χαρακτηρίζαμε
αυτή την συμπεριφορά σάτυρα, μάλλον θα το χαρακτηρίζαμε ενδοσχολική βία. Γιατί;
Γιατί
η σάτυρα χάνει το ηθικό της υπόβαθρο όταν ξεπεράσει το
πλαίσιο της αρχικής σύμβασης, όπως στα δύο προηγούμενα παραδείγματα. Δεν την
κάνει ο αδύναμος προς τον ισχυρό για να εξισορροπιστούν οι σχέσεις. Η σάτυρα από ίσο προς ίσο χαρακτηρίζεται
προσωπική επίθεση και από ισχυρό προς αδύναμο κακομεταχείριση.
Ο καταχρηστικός τρόπος με τον οποίο μπορεί να γίνεται η σάτυρα, είναι κατά την γνώμη μου ένα ακόμα πρόβλημα.
Ξέρω πολλά αστεία με παπάδες, ραβίνους κλπ. Με
μερικά γελάω, άλλα τα βρίσκω κρυάδες και κάποια με κάνουν να νιώθω δυσάρεστα. Επειδή
όμως γνωρίζω ότι είναι αστεία και δεν πρέπει να τα παίρνω στα σοβαρά, μπορώ να
είμαι ανεκτική. Στην περίπτωση όμως που μου απευθύνουν συνεχώς αστεία με
ορθόδοξους παπάδες όλο και περισσότερο, θα υπάρξει ένα κρίσιμο σημείο όπου θα
σκεφτώ ότι τα αστεία δεν είναι και τόσο καλοπροαίρετα. Θα σκεφτώ ότι η σάτυρα
γίνεται με εμμονή, φανατικά. Επειδή η σάτυρα απευθύνεται στο συναίσθημα μου, ο
φανατισμός με τον οποίο γίνεται θα υποκινήσει και τον δικό μου φανατισμό από
την αντίθετη πλευρά.
Το
όριο της ανοχής μου θα εξαρτηθεί απο το πόσο ισχυρή
αισθάνομαι απέναντι στον άλλο. Είμαι ελληνίδα πολλών γενεών στην χώρα μου με
όλα τα δικαιώματά μου και η ορθοδοξία είναι κυρίαρχη θρησκεία, έτσι το όριο της
ανοχής μου είναι υψηλό. Τελικά μπορώ να αντιδράσω με έναν πολιτισμένο τρόπο και
να πω ότι τα ανέκδοτα για την ορθοδοξία τα βρήσκω κρύα και δεν με ενδιαφέρει να
τα ακούω. Αν όμως ήμουν μειονότητα και δεν αισθανόμουν ισχυρή, τότε ο φόβος και
η αίσθηση ότι επιτίθονται σε προσωπικές μου επιλογές όπως είναι το θρήσκευμα,
θα μείωναν το όριο της ανοχής μου.
Άλλωστε
όσο και να μην θέλουμε να το παραδεχτούμε υπάρχει διαφορά πολιτισμών.
Αν ζωγραφίσω τον Μωάμεθ με σεβασμό, με την ίδια σεμνή τεχνοτροπία που
φτιάχνουμε τις αγιογραφίες μας εμείς οι ορθοδοξοι και ρωτήσω έναν ισλαμιστή: «Σε
προσβάλλει;»
Είμαι σίγουρη πως θα μου πει: «Ναι!»
Γιατί ο
Ισλαμικός Πολιτισμός είναι ένας πολιτισμός χωρίς εικόνες και η απεικόνιση του
Προφήτη τους μπορεί να είναι κάτι πολύ πιο σοβαρό από ένα αστείο που
παρεξηγήθηκε.
